Тур ансамбля «Алпар» по Турции начался 15 сентября в Анталье, затем проходил в городах Анкара, Эскишехир, Стамбул. Завершился он личным приемом солистки ансамбля "ТÜМАТА" - коллектива, который на протяжении десятков лет продвигал татарскую музыку в зарубежных странах, и руководителя «Общества культуры и взаимопомощи поволжских и уральских татар «Идель-Урал» Гультан ханум Ураллы.

От моря - вглубь страны

Первое выступление ансамбля «Алпар» в Турции состоялось на Международном фестивале тюркской культуры «Йөрүк Төрекмән»/ Yörük Türkmen Festivali, где музыканты представили жемчужины татарской этно музыки. Группа также приняла участие в празднике по случаю открытия отдела татарской литературы в городской библиотеке. Отдел с татарскими книгами создан активистами общества татар в Анталье при содействии мэрии города Анталья. О значимом событии в жизни татарской общины было написано в соцсетях.

Отдел татарских книг заработал 13 сентября в «Центре изучения истории города» мэрии Анталии в парке Караалиоглу. Книги собирали руководитель культурного общества «Татарстан» в Анталии, музыковед и педагог Гульназ Зиангирова и активисты организации. В отделе татарских книг можно не только ознакомиться с образцами татарской литературы, здесь также планируется проводить различные культурные мероприятия, литературные вечера, встречи. В торжественном открытии приняли участие заместитель мэра Анталии, доктор наук Дурмуш Али Арслан, председатель исполкома Всемирного конгресса татар Данис Шакиров, под чьим руководством в Турцию приехала специально приглашенная из Татарстана делегация, артисты ансамбля “Алпар” и другие. Всемирный конгресс татар подарил библиотеке коллекцию изданий “Татар халкының шәхесләре" о выдающихся личностях татарского народа.

Второе выступление ансамбля «Алпар» в рамках поездки в Турцию состоялось в Анкаре. Здесь они приняли участие в записи концерта татарской этно музыки на канале "TRT AVAZ". Передачу можно будет увидеть на телеэкранах через несколько месяцев.

В гостях у татар в Центральной Анатолии 

Концерт коллектива с нетерпением ждали и татары города Эскишехир. Общество татар Эскишехира совместно с мэрией города создали артистам возможность выступить в “Красном зале” в “Культурном центре Ташбаши”. 20 сентября тех, кто пришел в центр, с самого порога встречал татарстанский флаг. Зал на 150 человек был полон. Среди зрителей, помимо проживающих в Эскишехире казанских татар, были крымские, ногайские татары, турки, а также те, кто специально приехал на концерт из Анкары.

Концерт начался с приветствия руководителя “Общества культуры и взаимопомощи казанских татар Эскишехира” Видата Догу. "Эмигрировавшие в Турцию казанские татары сохраняли свою культуру, историю, никогда не оставляли музыку, тягу к знаниям. Они сумели пронести свою культуру в живом, цельном виде до наших дней. Мы должны продолжать это и дальше. Сегодня к нам приехала группа “Алпар”, чтобы посредством музыки представить нашу богатую культуру, историю. Приехали к нам через большие расстояния, спасибо им за это!”, - сказал он.

Началось выступление… Словно призыв из глубины веков, в воздухе пронеслись звуки изготовленного из рога горна и бой барабана. На сцену поднялись музыканты Алмаз Асхадуллин, Рамиля Шамсемухаметова, Алина Булатова, Гадель Тимербай, Ильяс Фархуллин с музыкальными инструментами тюркских народов, такими, как домра, даф, курай.

Концерт вел руководитель ансамбля Алмаз Асхадуллин. «Привезли для вас древние мотивы. Вы услышите мелодии, музыкальные инструменты, на которых играли наши предки. Спасибо, что вы сегодня с нами, добро пожаловать в наш дом!» - пригласил он зрителей на несколько часов окунуться в атмосферу татарского “дома”, полного истории, самобытности, мелодий, родного языка. Было очень приятно, что это выступление стало еще и познавательным: каждое звучавшее произведение - песня, баит, мунаджат - были дополнены комментариями, раскрывающими какой-либо факт из истории татарского народа. Также Алмаз Асхадуллин знакомил зрителей с музыкальными инструментами.

Трогательным моментом концерта стало выступление Ильяса Фархуллина, который играл на старинной гармони - реликвии, хранящейся в татарском музее Эскишехира. До того, как попасть в Турцию, эта эмигрантская гармонь побывала в Китае и Америке. Инструменту более 100 лет. В музей его передали татары Америки. Слушая мелодии этой дорогой для сердца соплеменников гармони, многие сидящие в зале представили себе татар, которые давно, еще до революции покинули свои земли, добрались до Турции, обустроили здесь свою жизнь, основали деревни, а в моменты душевной тоски играли на гармони, скрипке родные мелодии.

Татары Эскишехира каждое выступление ансамбля приняли с большой теплотой. Когда после концерта зрители фотографировались с артистами, женщины похвалили ведущего: «Очень красивый, хороший татарский язык, мы все отлично понимали».

Ценные советы от наставника - встречи в Стамбуле

Выступление ансамбля «Алпар» в Стамбуле организовало «Общество культуры и взаимопомощи поволжских и уральских татар «Идель-Урал» при поддержке мэрии Стамбула. Концерт прошел в большом шатре у Татарского дома в комплексе “Тюркский мир” парка “Топкапы”. Здесь, под сводом войлочной юрты, старинные музыкальные инструменты зазвучали по-особенному.

Большие усилия к организации концерта приложили представители руководства общества Зиля Нажип и Нуман Кюлячюз. Среди пришедших послушать выступления группы “Алпар” были и бывшие участники ансамбля "ТÜМАТА". На сцену также вышли молодые музыканты недавно созданной молодыми татарами Стамбула этногруппы “Тулпар”, которые представили свое творчество гостям из Татарстана.

После концерта артисты из Казани по приглашению солистки ансамбля "ТÜМАТА", руководителя “Общества культуры и взаимопомощи поволжских и уральских татар «Идель-Урал" Гультан ханум Ураллы побывали у нее в гостях.

Гультан ханум поделилась с воспоминаниями об ансамбле "ТÜМАТА", основателе коллектива музыковеде Оруче Гювенче. Читатели знакомы с ним через мою документальную повесть «Бирүзә йорт» (“Бирюзовый дом”), которую я посвятила культурной жизни татар Турции и этой выдающейся личности, в 27-летнем возрасте основавшей легендарный ансамбль "ТÜМАТА" – «Группу изучения и популяризации тюркской музыки». Повесть увидела свет в 2023 году в сборнике «Күңелгә илһам килә». Оруч Гювенч вел научную и общественную работу по исследованию и популяризации этнической тюркской музыки, собирал и возрождал древние тюркские музыкальные инструменты, которые изготавливались по его заказу. Он также обучал внуков татарских эмигрантов татарским, казахским, киргизским, уйгурским песням и музыке других родственных народов, обеспечивал ансамбль национальными костюмами, выезжал в зарубежные страны с гастролями, а также создал музей музыкальных инструментов народов тюркского мира. Татары Турции бережно хранят память этого видного ученого и музыканта (Рахми Оруч Гювенч (1948–2017) - доктор психологии, этномузыколог, исследователь суфийской музыки - ред.).

Гультан ханум, которая четыре десятка лет была в коллективе, дала молодым артистам ценные наставления:

 - Как-то мы собирались начать свой концерт, репетировали на сцене. Тут в дверь зала вошел один человек. Оруч абый сказал: «Добро пожаловать!». Человек сказал, что просто заглянул из любопытства. Оруч абый сказал ему: «Ты здесь - значит этого хотела твоя судьба». И мы весь концерт сыграли для этого единственного зрителя. Мы пришли играть свой концерт, а этот человек, по велению своей судьбы, оказался в этом зале. Поэтому не надо думать, много ли людей будет в зале или мало. Мелодии, которые вы исполняете, идут из глубины веков. Это старинная музыка. Эти мелодии надо передать следующим поколениям. На этом пути на вас возложена миссия. Ради наших предков мы должны выполнить эту миссию. Кто мы?! Если Всевышний нам поручил это, надо только радоваться… Я сама очень благодарна. Да, в университете я училась на электроинженера. Но Всевышний мне велел выполнять другую задачу. 40 лет мы ездили без остановки. Нам это очень нравилось, потому что мы представляли перед миром свою культуру, наследие. Когда ты доносишь свои мелодии до других людей, ты их, как некий “чип”, закладываешь в душу человека. Если Богом на тебя возложена задача доносить до людей татарскую музыку, музыкальное наследие, то это надо выполнять без всяких сомнений. В коллектив придут музыканты, а кто-то и уйдет. Даже если останется один человек, выходите на сцену. Даже когда в зале два-три человека, играйте для них. Я это говорю, но не все понимают. Вы одарены Всевышним, и он велел делиться этим даром с людьми», - напутствовала Гультан ханум молодых музыкантов.

Она также сказала, что посмотрела концерт в Эскишехире через интернет. Гультан ханум отметила хороший голос участника группы «Алпар» Гаделя Тимербая. 

«Поймите одно - это дар от Всевышнего. Этот талант, эти голоса вам даны не просто так. Вы поете, играете на музыкальных инструментах, браво! Продолжайте!», - заключила она.

Руководитель ансамбля Алмаз Асхадуллин с благодарностью принял наставления уважаемой Гультан ханум. 

«Мы будем делать это и дальше. Мы приняли ваше благословение, Гюльтан апа. Ради этих слов я приехал в Турцию. Мы будем стараться», - пообещал музыкант. 

В ходе встречи музыканты играли для Гультан ханум на музыкальных инструментах, исполнили композиции собственного сочинения. Стоит отметить, что многие песни, прозвучавшие в исполнении гостей из Казани, тронули сердца соплеменников в Турции. Но одна из новых композиций вызвала особые чувства: прилив гордости, уважение к нашему родному краю. Это была песня «Татарстаным" (“Мой Татарстан”), созданная Алмазом Асхадуллиным на стихи Рифата Саляха. Гультан апа тоже обратила внимание на эту песню, и похвалила ее, отметив, что она звучит как гимн. В гостеприимном доме Гультан ханум, в котором за многие годы побывали сотни соплеменников, сохранились воспоминания татарских студентов, приехавших учиться в эту страну, композиция «Татарстаным» прозвучала еще раз…

Спасибо ансамблю “Алпар” за то, что вдохновил соплеменников, проживающих вдали от родины, задуматься об истории, а также представил новые достижения своего народа в сфере культуры. Пусть коллективу сопутствует успех, и впереди будут новые встречи с татарами Турции!

Айзиряк Гараева-Акчура, Турция, Эскишехир

Гөлтан Ураллы: Бу сәләт, бу тавышлар сезгә бушка бирелмәгән…

Төркиядә Татарстаннан килгән "Алпар" этник музыка төркеме чыгышлары зур кызыксыну уятты. Алар Төркия татарларына легендар "ТÜМАТА" - “Төрки музыканы өйрәнү һәм таныту төркеме”ансамбле чыгышларын хәтерләттеләр. 

"Алпар"ның Төркиягә сәфәре 15 сентябрьдә Анталиядән башланды, Анкара, Искешәһәр, Истанбул шәһәрләре буйлап дәвам итте. Һәм xbn илләрдә татар көен дистә еллар дәвамында яңгыраткан "ТÜМАТА" ансамбле җырчысы, "Идел-Урал ярдәмләшмә җәмгыяте" җитәкчесе Гөлтан ханым Ураллының шәхси кабул итүе белән тәмамланды. 

Диңгез буеннан башланган сәфәр

Иң башта төркем Анталияда уздырылган "Йөрек-төрекмән фестивале"ндә татар этно музыкасы җәүһәрләрен тәкъдим иттеләр. Шулай ук шәһәр китапханәсендә татар әдәбияты бүлеге ачылышында катнаштылар. Татар китаплары урын алган бүлек Анталиядә яшәүче татарлар җәмгыяте, Анталия мэриясе тырышлыгы белән оештырылды. Бу хакта җәмгыятьнең социаль битләрендә хәбәр ителде.

Татар китаплары бүлеге 13 сентябрдә Анталиянең Каралиолан үзәге паркындагы мэриянең шәһәр тарихын өйрәнү үзәгендә эшли башлады. Китапларны туплауга җәмгыять җитәкчесе, музыка белгече Гөлназ Җиһангирова һәм оешма активистлары зур тырышлык куйган. Әлеге үзәктә татар әдәбияты белән танышу, төрле мәдәни, әдәби кичәләр уздыру максат итеп куелган. Ачылышта Анталия мэры урынбасары, фәннәр докторы Дурмуш Али Арслан, фестивалдә катнашу өчен Татарстаннан махсус чакырылган делегацияне җитәкләгән Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты рәисе Данис Шакиров, "Алпар" артистлары һәм башкалар катнашты. Конгресс тарафыннан "Татар халкының шәхесләре" китап коллекециясе бүләк ителде. 

"Алпар"ның икенче тукталышы Анкарада булды. Биредә "TRT AVAZ" Төркия каналында татар этно музыка концертын яздыруда катнаштылар.  Тапшыру берничә айдан экраннарга чыгар дип көтелә.

Анадолу үзәгендәге татарлар янында

Төркем концертын искешәһәрлеләр дә көтеп алдылар. Искешәһәр татар җәмгыяте шәһәр мэриясе белән берлектә Казан артистларына шәһәрнең Ташбашы мәдәният үзәгендәге "Кызыл зал"да чыгыш ясау мөмкинлеген тудырды. 20 сентябрьдә үзәккә килүчеләрне ишек төбеннән үк Татарстан байрагы каршы алды. 150 кешелек зал тамашачылар белән тулы иде. Алар арасында Искешәһәр Казан татарларыннан тыш, кырым, нугай татарлары, төрек кардәшләребез, шулай ук Анкарадан концертка махсус килгәннәр бар иде.
Чараны Искешәһәр Казан татарлары мәдәни һәм ярдәмләшмә җәмгыяте җитәкчесе Видат Догу ачты. "Мөһаҗир Казан татарлары күченгән өлкәләрендә үз мәдәниятләрен, тарихларын саклаганнар һәм музыканы, гыйлем алуны беркайчан ташламаганнар. Мәдәниятләрен бүгенге көнгә кадәр яшәтә алганнар. Без моны алга таба да дәвам итәргә тиеш. Бүген безгә "Алпар" төркеме бай мәдәниятебезне, тарихыбызны җыр белән аңлатырга килде. Ерак араларны якын итеп килүләре өчен рәхмәт аларга!", - диде ул.

Концертның өрмә уен коралы - мөгездән ясалган быргы белән сөрән салып, барабан кагудан башлануы бераз көтелмәгәнчә булды. Ул арада артистлар: Алмаз Әсхәдулла, Рәмилә Шәмсемөхәммәтова, Алинә Булатова, Гадел Тимербай, Ильяс Фәрхуллин думбра, дәф, курай кебек төрки уен кораллары белән сәхнәгә күтәрелде.

Концертны төркем җитәкчесе Алмаз Әсхәдулла алып барды. Ул: "Сезнең өчен борынгы көйләр алып килдек. Борынгы аһәңнәрне, борынгы уен коралларын ишетерсез. Рәхмәт сезгә килгәнегезгә, безнең йортка рәхим итегез!" – дип тамашачыларны берничә сәгатькә сәхнәгә "корылган" тарих, моң, татар сүзләре тулы "йорт"ка чакырды. Шунысы сокландырды, һәр җыр, бәет яки мөнәҗәт кебек әсәрләргә бәйләп татарлар тарихын кыскача аңлатып барды. Болардан тыш уен кораллары белән таныштырды. 

Шуны да әйтергә кирәк, концертта Искешәһәрдәге татар музеенда саклана торган мөһаҗир гармун тавышы яңгырады. Кытай һәм Америкаларны урап, Төркиягә килгән, бик күп вакыйгалар шаһите - мөһәҗир гармунга йөз елдан артык. Шушы музейга Америка татарлары алып килеп тапшырган кадерле ядкәрдә Ильяс Фәрхуллинга уйнарга насыйп икән. Аның бу чыгышы залда утырган бик күпләргә инкыйлабка кадәр мөхәҗирлек юлына аяк баскан, Төркиядә авыллар корып яшәгән, гармун һәм скрипкаларда уйнап моңланган татарларны күз алдына китерде.

Гомумән, Искешәһәр татарлары төркемнең һәр чыгышын җылы кабул итте. Соңыннан артистлар белән фотоларга төшкәндә Искешәһәр татар апалары: "Алап баручының татарчасы бик аңлаешлы булды, без дә бик әйбәт аңлап утырдык", - дип, мактап тордылар.

Истанбулда нәсихәт тулы очрашулар

"Алпар" төркеменең Истанбулдагы чыгышын "Идел-Урал төркиләре культур һәм ярдәмләшү җәмгыяте" Истанбул мэриясе ярдәмендә оештырды. Концерт “Топкапы төрки дөнья” комплексындагы “Татарстан музей-өе” янындагы төрле мәдәни чаралар үткәрелә торган зур чатырда узды. Биредә, киез чатыр эчендә борынгы уен кораллары бөтенләй үзгә яңгыраш тапты.

Концертны оештыруга җәмгыять җитәкчеләреннән Зилә Нәҗип һәм Нуман Көләчйөз аеруча тырышлык куйды. "Алпар" чыгышларын тыңларга килүчеләр арасында "ТÜМАТА"  ансамбленең элекеге вәкилләре дә бар иде. Шулай ук, Истанбул яшьләре яңа корган "Тулпар" этно төркеме Казан кунаклары каршында үзләрен сынап карадылар.

Концерттан соң Казан артистлары "ТÜМАТА"  ансамбле җырчысы, "Идел-Урал төркиләре культур һәм ярдәмләшү җәмгыяте"нең рәисе Гөлтан Ураллы чакыруы буенча, танылган шәхестә кунакта булдылар. 

Әлеге онытылмас җылы очрашуда Гөлтан Ураллы "ТÜМАТА" ансамбле, төркемне оештыручы музыка белгече Оруч Гүвәнч белән бәйле хатирәләре белән уртаклашты. Шуны да искә төшерү урынлы булыр, «Бирүзә йорт» документаль повестемне, Төркия татарларының мәдәни тормышына һәм легендар "ТÜМАТА"  – “Төрки музыканы өйрәнү һәм таныту төркеме”н 27 яшендә 1975-76 елларда оештырган Төркия татары Оруч Гүвәнчкә багышлап язган идем. Әлеге әсәр 2023 елда «Күңелгә илһам килә» җыентыгында дөнья күрде.  “Төрки музыканы өйрәнү һәм таныту төркеме” исеме астында этно төрки музыка сәнгатенә багышланган фәнни һәм иҗтимагый эшчәнлек алып барган, борынгы төрки уен коралларын махсус ясаткан, туплаган, татар мөһәҗирләре оныкларына татар, казах, кыргыз, уйгур һәм башка төрки халык җырларын өйрәткән, хәтта махсус сәхнә киемнәрен тектергән, илләр буйлап гострольләргә йөргән, болардан тыш төркиләр дөньясы уен кораллары музеен корган остаз исеме бүген дә Төркия татарларының күңел түрендә яши.  

Гомере буе сәхнәдә Оруч әфәнде янәшәсендә булган Гөлтан апа яшь артистларга бик кирәкле нәсихәт бирде:

 - Бервакыт концертка әзерләнәбез, репетеция ясыйбыз. Шул арада ишектән берсе керде. Оруч абый: "Хуш киледегез!", - диде. Килгән кеше кызыксынып каравын әйтте. Оруч абый: "Син үз кыйсмәтеңә - үзеңә язылганга килдең", - диде. Һәм без бөтен концертны шул бер кешегә куйдык. Без дә концертыбыз бар дип, килдек ул залга, әлеге кеше дә насыйбына күрә залга керде. Шуның өчен залда күп яки аз кеше бар дип, уйларга кирәкми. Сез башкарган бу көйләр борынгыдан килә. Болар барсы да кадими музыкалар. Боларны алдагы буыннарга тапшырырга кирәк. Бу юлда сез, ничек әйтим, вазыйфалы кешеләр. Без ата-бабаларыбыз өчен бу вазыйфаны башкарырга тиеш. Без кем?! Ходай безгә шундый вазыйфаны биргән икән, сөенергә генә кирәк... Мин үзем бик рәхмәтле. Әйе, университетта электро-инженерлыкка укыдым. Әмма Ходай миңа башка вазыйфаны башкарырга кушты. 40 ел туктамыйча йөрдек. Яратып йөрдек, чөнки үз мәдәниятебезне, үз хәзинәбезне дөнья кешеләренә таныттык. Үз көеңне тарату шундый әйбәт нәрсә, чөнки башкаларның миенә бер "чип" куясың. Ходай татар музыкасын, көен тарату вазыйфасын биргән икән, берни уйламыйча үтәргә кирәк, - диде ул. 

Сүзен дәвам итеп, каршында бирелеп тыңлап утырган артистларның игътибарын шуларга да юнәлтте:

- Төркемгә күп кеше керер, күп кеше китәр. Берүзең калсаң да, чык сәхнәгә. Залда ике-өч кеше булса да, чык сәхнәгә. Һәркайсыгыз өчен әйтәм, моны һәр кеше аңлый алмый. Бу вазыйфаны әйтәм. Сезгә Ходайның биргән бүләген кешеләргә күрсәтергә вазыйфа йөкләнгән. Шуның өчен, кулдан килгәнчә, тырышыгыз. Искешәһәрдәге концертны интернеттан карадым. Бу җырчы егетнең (Гадел Тимербайга карап) тавышы бик әйбәт, дидем, Аллага шөкер. Шуны аңлагыз, Ходайның бер бүләге бу. Бу сәләт, бу тавышлар сезгә бушка бирелмәгән. Җырлыйсыз, уен коралларында уйныйсыз, афәрин! Дәвам итегез!

Төркем җитәкчесе Алмаз Әсхәдулла Гөлтан апаның әлеге сүзләренә җавап итеп:

-  Алла боерса, дәвам итәрбез. Сездән фатиханы алдык, Гөлтан апа. Шушы сүзләр өчен килдем, Төркиягә. Дәвам итәрбез, - диде. 

Сөйләшү барышында Казан кунаклары Гөлтан ханымга уен коралларында уйнап, үзләре иҗат иткән җырларна башкарып күрсәттеләр. Шуны әйтергә кирәк, төркемнең күп җырлары Төркия татарлары күңеленә үтеп керде. Шулай да яңа бер җыр үзгә хисләр тудырды: горурлык көче бирде, туган җиребезгә хөрмәт уятты.  Ул җыр "Татарстаным" иде (Алмаз Әсхәдулла көе, Рифат Сәлах сүзләре). Гөлтан апа да әлеге җырга игътибар иткән, мактап телгә алды. "Гимн кебек", - диде. Җыр күп еллар дәвамында йөзләгән татарлар кунак булган, чит илдә укыган татар студентларының якты хатирәләрен саклаган Гөлтан апаның өендә янә бер кабат яңгырады…

Читтә гомер иткән милләттәшләребезне җырлар аша тарих турында уйланырга этәргән, шул ук вакытта татар халкы мәдәниятенең яңа табышлары белән таныштырган "Алпар"га алга таба да уңышлар юлдаш булсын һәм алдагы көннәрдә дә Төркия татарлары  белән яңа очрашулар насыйп итсен!

Айзирәк Гәрәева-Акчура, Төркия, Искешәһәр