О требованиях к учителям татарского языка и литературы 

- Раньше критиковали методику преподавания татарского языка. Есть ли сейчас изменения в этом направлении?

- Действительно, мы наблюдали это после 2017 года. Люди, не проработавшие в школе ни одного дня, стали критиковать учителей татарского языка. Никто не критикует пекаря за, что тот якобы не умеет печь хлеб. Каждый человек - специалист своего дела. Общество всегда ставило и ставит высокие требования к учителю.

- Знают ли власти о существующих проблемах? Что-нибудь делают, чтобы их решать? 

- Министерство образования и науки Республики Татарстан и Комиссия по вопросам сохранения и развития татарского языка при Президенте Республики Татарстан проводит большую работу в этом направлении. 

Настоящему учителю, особенно учителю родного языка и литературы, мало знать свой предмет, методику его преподавания, он должна быть в курсе общественных перемен, новостей в мире культуры, искусства.

"Учитель может учить других, только когда учится сам . Как только он перестал учиться, он перестал быть учителем. Мир не стоит на месте, он растет, меняется. И педагогика постоянно обновляется, меняется». Эти слова К. Д. Ушинского сегодня особенно актуальны. Профессия учителя требует постоянной работы над собой, обновления знаний, применения современных эффективных технологий и методов. Учителя татарского языка образованные, творческие, они делают большой вклад в формирование национального самосознания.

Хочу отметить важную роль курсов повышения квалификации учителей. Институт развития образования РТ проводит повышение  квалификации учителей родного языка и литературы с помощью семинаров, вебинаров, круглых столов и других мероприятий. 

Об отношении детей к изучению татарского языка

- А у детей есть мотивация, желание учить татарский? Можно ли привлечь их к изучению татарского языка?

 - По новым ФГОС родители получили возможность выбирать, какой язык их дети будут изучать в качестве родного и по какой программе. Родители пишут заявление и выбирают родной язык. Это обстоятельство сильно понижает статус и татарского языка, и учителей татарского языка и литературы.

Учебный план федеральной образовательной программы на изучение родной литературы отводит 1 час в неделю. Можно ли проанализировать произведение, изучить биографию писателя, познакомиться с теорией литературы? Поэтому учащиеся получают по литературе только поверхностные знания, не читают художественную литературу. Поколение без литературы - безнравственное, бесценностное. На уроках литературы дети получают основы национального воспитания. Значит, уроков литературы должно быть больше.

В школе есть мотивация для изучения татарского языка. Учебники татарского языка нового поколения построены по коммуникативному принципу, которые учитывают возрастные особенности детей, могут их заинтересовать, дать полезную информацию из разных областей. Например, учебник «Сәлам» как раз такой. 

- Многие сейчас не выбирают - считают, чтобы ребенок больше учился русскому языку. 

- Татарский язык в качестве родного выбирают чаще, чем русский. 

Татарский язык можно изучать как родной или как государственный. Чаще всего татарские семьи, хорошо владеющие татарским языком, стараются отдать детей в группы, которые изучают татарский язык как государственный, потому что в этой группе меньше нагрузки, дети овладевают разговорным языком на основе коммуникативного принципа. 

Большинство родителей боятся нагружать детей, и им достаточно, чтобы дети знали, как по-татарски будет «хлеб» и «соль». Если ребенок родился в татарской семье, то должен освоить грамматический фундамент и владеть языком в совершенстве.

О стратегии ассоциации

- Учебники есть, их хватает?

 - На основе обновленных федеральных стандартов 2021 года приняты федеральные образовательные программы. На основе этой программы строятся учебные планы - в каком объеме и в каком виде изучать предмет. 89 учебников, составленных в соответствии с федеральными образовательными программами, включены в федеральный перечень. Еще 26 учебников проходят экспертизу для включения в перечень. 

Министерство образования и науки РТ обеспечивает школы новыми методическими комплектами по заявкам, которые они получают от образовательных организаций. Если в школу не поступил учебник, используется его электронная версия. Содержание учебников и методических пособий должно соответствовать федеральным программам.

- Какие цели ставит ассоциация? Какая у вас стратегия? Какие планы? 

- В муниципальных районах Татарстана мы создали местные отделения ассоциации. Собираемся открывать отделения ассоциации и в регионах Российской Федерации. Руководителями отделения в Татарстане избрали опытных, инициативных учителей. У каждого из них есть дорожная карта. На основе этих планов мы разработали общий план работы ассоциации.

В уставе указано, что основная цель ассоциации - оказание методической помощи учителям. Но его работа шире: объединение должно стать в первую очередь общественной организацией, оказывать правовую защиту учителям татарского языка, отстаивать их профессиональные интересы, повышать престиж профессии учителя татарского языка, помогать педагогам развиваться в личной и в профессиональной сфере. И руководитель отделения должен организовать такую работу.

Мы хотим создать основу для правовой защиты учителей татарского языка. В то же время нужно анализировать нормативные документы, законы, постановления и распоряжения, связанные с преподаванием родных языков, и доводить их до коллег.

Также ассоциация помогает учителям татарского языка и литературы реализовать свои проекты.

- Что подразумевает методическая помощь? 

- Это консультации, обмен опытом по вопросам разработки методических материалов, проведения семинаров и тренингов, обучения татарскому языку и литературе. Цель этой помощи - повышение профессионального уровня учителей татарского языка и литературы, качества преподавания национального языка и литературы. 

Например, для учителям нужны учебные планы, основанные на учебниках, методические пособия. Увеличилось количество сдавших единые государственные экзамены по татарскому языку. В этом году 7 выпускников сдали ЕГЭ по татарскому языку, 3859 выпускников сдали ОГЭ по татарскому языку после 11 класса. Чтобы в будущем экзамен по татарскому сдавало еще больше детей, для подготовки учащихся нужны КИМ.

Также нужны сборники диктанты, сборники изложений. Сборники, составленные 5-10 лет назад, не соответствуют требованиям сегодняшнего дня: содержание текстов непонятно для учеников или неактуально.

О роли учителя татарского языка и литературы 

- Расскажите о себе. Где работали, как взялись за это дело?

- Я доцент кафедры татарского языка и литературы Института развития образования Республики Татарстан, кандидат филологических наук. Мы работаем с преподавателями татарского языка и литературы: организуем курсы повышения профессионального образования, курсы дополнительного образования, профессиональные конкурсы, олимпиады и др.

- Как пришла мысль создать ассоциацию?

- Одна из актуальных задач нашего общества - бережное сохранение, развитие родного языка, борьба за его чистоту и красоту. В основном эта ответственная задача возлагается на учителей родного языка. Но деятельность наших педагогов, работающих в Республике Татарстан и регионах Российской Федерации, не ограничивается преподаванием татарского языка и татарской литературы. Учитель татарского языка сохраняет, развивает и передает следующим поколениям национальный язык, культурное наследие нашего народа.

Чтобы наш родной язык был функциональным, должны быть созданы благоприятные условия и в семье, и в детском саду, и в школе, и в обществе. 

Беседовали: Арслан Минвалеев, Гуландам Фатхуллина

“Татар теле укытучысы халкыбызның телен, мәдәни мирасын саклаучы, үстерүче һәм киләчәк буынга тапшыручы төп шәхес”

«Миллиард.Татар» Татар теле һәм әдәбияты укытучылары ассоциациясының җитәкчесе белән үткән әңгәмәнең икенче бүлеген тәкъдим итә.

Укутучыларга куелган таләпләр турында

- Элек татар телен укыту методиткасын тәнкыйтьлиләр иде. Хәзер бу юнәлештә үзгәрешләр бармы?

- Чыннан да 2017 елдан соң күзәтелде бу хәл. Мәктәптә бер көн эшләмәгән кайберәүләр татар теле укытучысын тәнкыйтьли, ничек укытырга кирәклеген өйрәтә башладылар. Беркем дә ипи пешерүчене ипи пешерә белмисең дип тәнкыйтләми. Һәр кеше – үз эшенең белгече. Җәмгыять һәрвакыт укытучыга югары таләпләр куйды һәм куячак.

- Хакимият аңлыймы соң булган проблемаларны? Нинди дә булса адымнар ясыймы?

Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы, Татарстан Республикасы Президенты каршындагы татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе белән берлектә, бу юнәлештә зур эш алып барыла. 

Чын укытучыга, бигрәк тә туган тел һәм әдәбият укытучысына, үз фәнен, аны укыту методикасын белү генә аз, ул җәмгыятьтәге үзгәрешләр, мәдәният, сәнгать дөньясындагы яңалыклардан хәбәрдәр булып торырга тиеш.

 "Укытучы үзе дә укыганда гына башкаларны өйрәтә ала. Укуыннан туктау белән, ул укытучы булудан туктый. Дөнья бер урында гына тормый, ул үсә, үзгәрә. Педагогика да даими яңарышта, үзгәрүдә". К. Д. Ушинскийның бу сүзләре бүген аеруча актуаль. Укытучы һөнәре үзе өстендә даими эшләүне, белемнәрне яңартуны, заманча нәтиҗәле технологияләр һәм ысуллар куллануны таләп итә. Татар теле укытучылары - белемле, иҗади эшләүче, милли йөрәкле мөгалимнәребез.
Укытучының квалификациясен күтәрүдә, аның үсеш юнәлешен билгеләүдә квалификация күтәрү курсларының мөһим ролен билгеләп үтәсем килә. ТР Мәгарифне үстерү институтында семинарлар, вебинарлар, «түгәрәк өстәлләр» һәм башка чаралар ярдәмендә туган тел һәм әдәбият укытучыларының квалификациясен күтәрү буенча системалы эш алып барыла. 

Балаларның татар теленә мөнәсәбәте турында

- Татар телен һәм әдәбиятын укытуда нинди мәсьәләләр аеруча күзгә ташлана? Балаларның мотивациясе бармы? Аларны татар телен өйрәнүгә тартып буламы?

- Яңа федераль белем бирү стандартлары буенча әти-әниләр туган телне сайлау мөмкинлегенә ия булдылар. Ата-ана гариза язып, туган телне сайлый. Бу күренеш татар теленең дә, татар теле укытучысының да дәрәҗәсен бик нык киметә.
Федераль белем бирү программасындагы уку планында туган әдәбиятны өйрәнүгә атнага 1 сәгать бирелгән. 1 сәгать эчендә әсәрне анализлыйсыңмы, язучының биографиясен өйрәнәсеңме, әдәбият теориясе белән танышасыңмы? Шуңа күрә укучылар әдәбияттән өстән-өстән белемнәр генә алалар, матур әдәбиятны укымыйлар. Әдәбиятсыз буын – әхлаксыз, кыйммәтләрсез буын. Әдәбият дәресләрендә балалар төп милли тәрбия нигезләре алалар. Димәк, әдәбият дәресләренең саны күбрәк булырга тиеш.

Мәктәптә укучыларның татар телен өйрәнү мотивацияcе бар. Бу фикерне укытучылар да, әти-әниләр дә, балалар да дәлилли. Яңа буын татар теле дәреслекләре заман сулышын тоеп, балаларның яшь үзенчәлекләрен истә тотып, кызыксыну сфераларын белеп, төрле өлкәләрдән файдалы мәгълүмат алырлык итеп, коммуникатив принципка нигезләнеп төзелгән. Мәсәлән, «Сәлам!» УМКсы шундыйлардан.

- Күбесе хәзер сайламый – бала рус телен күбрәк укысын дип саный.

- Татар телен туган рус теленә карагада күбрәк бала сайлый. Татар телен сайлаганда, татар телен туган тел буларак яки дәүләт теле буларак өйрәнәләр. Күп вакытта татар телен яхшы белгән татар гаиләләре балаларын татар телен дәүләт теле буларак өйрәнә торган төркемнәргә бирергә тырышалар, чөнки бу төркемдә йөкләнү азрак, балалар коммуникатив принципка нигезләнеп сөйләм телен үзләштерәләр. Күпчелек ата-аналар балага авыр булмасын дип тырыша, ипи-тозлык белсә, шул җитә дигән фикедә тора. Татар баласы татар гаиләсендә туган икән, татар телен камил белү өчен аның грамматик нигезен дә үзләштерергә тиеш.

Ассоциацияның стратегиясы турында

- Дәреслекләр бармы, алар җитәрлекме?

- 2021 елгы яңартылган федераль бирем бирү стандартлары нигезендә федераль белем бирү программалары кабул ителде. Шушы программа нигезендә уку планнары төзелә – нинди предметны нинди күләмдә һәм нинди эчтәлектә укырга. Федераль белем бирү программалары нигезендә төзелгән 89 дәреслек федераль исемлеккә кертелде, 26 дәреслек исемлеккә кертү өчен экспертиза үтә. ТР Мәгариф һәм фән министырлыгы белем бирү оешмаларының заявкалары һәм график буенча мәктәпләрне яңа укыту методик комплектлар белән тәэмин итә. Мәктәпкә дәреслек килеп җитмәгән булса, аның электрон версиясе кулланыла. Федераль эш программалары, дәреслек һәм методик ярдәмлекләр эчтәлекләре буенча тәңгәл булырга тиеш.

- Ассоциация нинди максатлар куя? Стратегия нинди? Нинди планнар бар?

- Татарстанның муниципаль районнарында Ассоциацияның җирле бүлекләрен булдырдык. Хәзер Россия Федерациясенең төбәкләрендә дә ассоциациянең бүлекләрен ачу буенча эш алып барабыз. Татарстандагы бүлекләрнең җитәкчеләре итеп тәҗрибәле, инициативалы укытучыларны сайладык. Аларның һәрберсенең юл картасы бар. Ассоциацияның да шушы планнарга нигезләнгән гомуми эш планы булдырылган.

Уставта Ассоцияциянең төп максаты укытучыларга методик ярдәм күрсәтү дип билгеләнгән. Ләкин аның эш юнәлешләре киңрәк күзаллана: берләшмә беренче чиратта татар теле укытучыларын хокукый яктан яклаучы, һөнәри мәнфәгатьләрен яктыртучы, татар теле мөгаллименең профессиясенең абруен күтәрүче, аларга шәхси һәм профессиональ яктан үсәргә ярдәм итүче иҗтимагый оешма булырга тиеш. Һәм берләшмә җитәкчесе шушы юнәлештә үз эшен оештырырга тиеш.

Ассоциация структурасында хокукый секторны булдыру мәсьәләсен мөһим дип табабыз. Мондый ярдәм татар теле укытучыларының эше өчен уңай шартлар тудырып, аларны хокукый яктан яклауга нигез булачак. Шул ук вакытта туган телләрне укытуга бәйле булган норматив документлар, законнар, карарлар һәм боерыкларга тирән анализ ясап, аларны аңлаешлы телдә коллегаларыбызга җиткерүне кирәкле гамәл дип табабыз.

Ассоциация татар теле һәм әдәбияты укытучыларының методик үзәге генә түгел, укытучыларга проектларын тормышка ашырырга ярдәм итүче оешма буларак та күзалана.

- Методик ярдәм нәрсә ул?

Методик ярдәм - методик материаллар эшләү, семинарлар һәм тренинглар уздыру, татар телен һәм әдәбиятын укыту мәсьәләләре буенча консультацияләр, тәҗрибә алмашу.

Бу ярдәмнең максаты - татар теле һәм әдәбияты укытучыларының һөнәри дәрәҗәсен күтәрү, белем бирү сыйфатын яхшырту һәм милли телгә һәм әдәбиятка өйрәтү. Шулай ук татар халкының мәдәни мирасын саклауда һәм үстерүдә ярдәм итү, укучылар арасында татар әдәбиятын һәм телен өйрәнүгә кызыксыну уяту.

Әйтик, укытучылар өчен дәреслекләргә нигезләнгән дәрес планнары – методик әсбаплар кирәк.

Татар теленнән бердәм дәүләт имтиханы бирүчеләрнең саны артты. Быел 11 нче сыйныфны тәмамлаган 7 бала татар теленнән ЕГЭ биргән, 9 нчы сыйныфны тәмамлый торган 3859 укучы татар теленнән ОГЭ биргән. Киләчәктә бу күренеш тагы да уңай булсын өчен, укучыларны имтиханнарга әзерләнү өчен КИМнар кирәк.

Диктантлар, изложениелар җыентыклары да искерә. 5-10 ел элек төзелгән җыентыклар бүгенге көн таләпләренә туры килми: текстларның эчтәлеге укучыларга аңлашылмый яки актуаль түгел.

Татар теле укытучыларның бәяләп бетергесез эше

- Үзегез турында сөйләгез. Кайда эшләдегез, бу эшкә ничек тотындыгыз?

- Мин Татарстан Республикасының мәгарифне үстерү институтының татар теле һәм әдәбияты кафедрасының доценты, филология фәннәре кандидаты. Кафедраның эшчәнлеге турыдан туры татар теле һәм әдәбияты укытучылары белән бәйле: һөнәри белем күтәрү курслары, өстәмә белем бирү курслары, һөнәри бәйгеләр, олимпиадалар һ.б.

-  Ассоциацияны булдыру фикере ничек килде?

Җәмгыятебезнең көнүзәк мәсьәләләрнең берсе – туган телебезне кадерләп саклау, үстерү, аның сафлыгы, матурлыгы өчен көрәшү. Нигездә, бу җаваплы бурыч ана теле укытучыларына йөкләнә. Тик Татарстан Республикасында һәм Россия Федерациясе төбәкләрендә хезмәт итүче мөгаллимнәребезнең эшчәнлеге татар телен һәм татар әдәбиятын предмет буларак укыту белән генә чикләнми. Татар теле укытучысы халкыбызның милли телен, мәдәни мирасын саклаучы, үстерүче һәм киләчәк буынга тапшыручы төп шәхес булып тора һәм бу юнәлештә бәяләп бетергесез зур эш башкара.

Туган телебез функциональ булсын өчен гаиләдә дә, балалар бакчасында да, мәктәптә дә, җәмгыятьтә дә уңай шартлар тудырылырга тиеш. Җәмгыятьтә татар теленә ихтыяҗ булмаса, өйдә сөйләшкән, урамга чыккач онытылачак, мәктәптә өйрәнгән мәктәптән чыгып китүгә кирәкмәс телгә әйләнәчәк. Бу урында остазым, академигыбыз М.З.Зәкиевның сүзләрен искә төшерү урынлы булыр: «Милли телне куллануга тормыш ихтыяҗы тудырырга кирәк. Татарча сөйләшегез, дип үгетләү генә нәтиҗә бирми. Ана телеңне белмәсәң, тормышта теләгән эшеңне эшли алмысың, дип ышанырлык реаль чаралар эшләнсен» («Мәдәни җомга» газетасы, 1998 ел, 25 сентябрь).